Türk coşqunluğu, rumın dözümlülüyü (sefer teessüratı)

Sentyabrın 5-den 11-dek Rumıniyanın Köstence şeherinde XI Türk Dünyası Genclik Günleri ve Qurultayı keçirildi. Ayın 3-den gelmeye başlamış qatılımçılar Köstencenin Mamaya bölgesinde, Qara Deniz qıyısında yerleşen beşulduzlu “Palm Bic Hotel”de ağırlanırdı. Beri başdan deyim ki, hotelin sahibi eyni zamanda Livanın fexri konsuldur ve hetta “XXI yüzilde dinlerarası xoşgörü ve terrora qarşı barış dini: İslam” mövzulu konfransda bir dinşünas mütexessis kimi, özü xristan olmasına baxmayaraq bizim dine yerli-yataqlı sayğı ifade eden çıxış da etdi.

Yeri gelmişken deyim ki, Qurultay ve Genclik Günlerinin açılışı günü böyükelçiler ve Rumıniya dövlet nümayendeleri ile bir sırada o da “Xatire plaketi” ile teltif olundu. Sözüm ona hotel bu böyük ictimai-medeni tedbirin keçirilmesi üçün geniş imkanlara malik idi ve deye bilerem ki, teşkilatçı ve qatılımçılar bu imkandan mümkün olduğu qeder semereli şekilde yararlanmağa çalışdılar. Yalnız resmi açılış töreninin dışında diger bütün toplantılar, habele heyetlerin her gün düzenlenen tanıtım proqramları, yerli teşkilatların-Rumıniya Demokratik Türk Birliyi ve Rumıniya Müslüman Tatar türklerinin Demokrat Birliyinin sergileri, özel metbex ikramları ve s. mehz adıkeçen hotelde heyata keçirildi. Bunu deyerken turizm senayesinin yeni-yeni ayaqüste durmağa başladığı respublikamızda mehz bu tipli hotellerin yalnız paytaxtımızda deyil, bütün bölgelerimizde qurulması arzumu ifade etmek isterdim. Azerbaycan Prezidentinin sahibkarlığa dövlet qayğısı, regionların inkişafına özel yanaşması de bu işde önemli rol oynayardı deye düşünürem.

XI Türk Dünyası Genclik Günleri ve Qurultayı “Türk Ocaqları”nın Türkiye Başbakanlıq Fon Kurulu ve TİKA-ya teqdim etdiyi projeler esasında Dünya Türk Gencleri Birliyi adına ve bu birliyin teşkilatçılığı ile keçirildi. Keçirildiyi ölkedeki üye quruluşların qatqıları da öz yerinde. Yuxarıda adıkeçen Rumıniya Demokratik Türk Birliyi ve Rumıniya Müslüman Tatar türklerinin Demokrat Birliyi bu böyük tedbirin yüksek seviyyede keçirilmesi üçün ellerinde olan bütün imkanları seferber etmişdiler. Qısa tanışlıq üçün deyim ki, “Türk Ocaqları” 1912-ci ilede qurulmuşdur ve Türkiyenin tam ekser bölgelerinde yerli şöbeleri fealiyyet göstermekdedir. DTGB ise “Türk Ocaqları”ndan 80 il sonra Kazanda Tatar “Azatlık” teşkilatının Başqanı Talqat Ehmedişinin başçılığı ile qurulmuşdur. DGTB-ye helelik en uzunömürlü Başqanlıq keçmişi de ona mexsusdur. Dr. Yakub Deliömeroğlu iki il genel başqan olurken, indiki Genel Başqan Heseneli Karasar ise dörd ildir ki, bu görevi daşıyır. DTGB indiye kimi keçirdiyi Qurultay ve Genclik Günlerinin yanısıra yeddi Başqanlar Konseyi toplantısı, simpoziumlar, festivallar, sergiler teşkil etmiş, DTGB ile eyni platformada olan, konkret sahe üzre iş aparan bünye teşkilatları qurmuşdur. Bu sırada 1998-ci ilde qurulmuş Dünya Genc Türk Yazarlar Birliyi (DGTYB) önemli yer tutmaqdadır. DTGB-nin “Bengu” yayın orqanı mövcuddur. Birliye bütün türk dövlet, özerk dövlet ve topluluğunu temsil eden 41 teşkilat üyedir.

DTGB XI Türk Dünyası Genclik Günleri ve Qurultayından önce de Rumıniyada toplantı keçirmişdi. Bu 2000-ci ilde gerçekleşdirilden VII Başqanlar Konseyi toplantısı idi. Edalet namine demeliyem ki, hem o vaxt, hem de bu il Rumın dövleti en müxtelif ölkelerden gelerek çeşidli meseleleri müzakire edib, könülleri isteyen qerarları çıxaran Türk Dünyası gencliyine dözümlü, anlayşlı münasibet sergilemekle öz demokratik yapısını, xoşgörülülüyünü göstermiş oldu. Deyek ki, Azerbaycanda, Türkiyede Qurlutay keçirmek sorun deyil ve meselen, Azerbaycanda üç defe bele yüksek toplantı keçirilmişdir. Ancaq bir yabançı ölkenin-artıq yabançı demek de belke düzgün seslenmir-bunca dözümlü, sayğılı münasibeti dile getirilmelidir. Burada ayrıca olaraq Rumıniyada yüziller boyunca yaşamış türksoylu xalqların öz kültürlerini, adet-enenlerini qoruyub saxlamaq, öz birliklerini qurmaq üçün yaradılmış şerait, hemçinin azınlıq teşkilatlarını dövlet büdcesinden maliyyeleşdirmesi, onlara istisna hal kimi rumın parlamentinde temsilçilik hüququ vermesi de bu dövletin ünvanına şükranlıqla qeyd olunmalıdır. Nezere alsaq ki, Azerbaycanımızın dövlet müsteqilliyini Türkiyeden sonra ilk tanıyan dövlet de mehz Rumıniya olmuşdur o zaman demek isteyirsen: “sevgimiz sene halal olsun, Rumıniya!”

XI Türk Dünyası Genclik Günleri ve Qurultayının resmi açılış töreni Köstence Medeniyyet Merkezinde keçirildi. Yerli teşkilatın nümayendesi DGTYB başqanı Heseneli Karasarı tribunaya devet etdi. O da öz növbesinde genc qazax ozanı Bekaris Şoybekovu nece deyerler, ozan xeyir duası vermek üçün sehneye çağırdı ve deliqanlı qazax balası da öz sırasında bütün zalı titretmeyi bacardı.

Başqan dr. Heseneli Karasar giriş nitqinde DGTYB-nin tarixinden, Rumıniyada keçirilen bu böyük tedbirin mahiyyetinden söz açdı. Sonra tedbir keçirilen bölgenin valisi, onun ardınca ise Rumıniyanın azınlıqlardan sorunlu naziri çıxış ederek türk ulusuna simpatiyalarını, Türkiye ile, bütün Türk Dünyası ile qarşılıqlı faydalı emekdaşlıqda maraqlı olduqlarını dile getirdi. Onların dünyada 250 milyondan artıq insanın türk dilinde danışması faktından çıxış ederek türksoylu xalqlarla yaxınlığın miqyasını göstermeye çalışmaları da diqqetçekici idi. Rumın dövletinin her iki yetkilisi DTGB adından xatire plaketleri ile teltif olundular. Daha bir neçe çıxışçıdan sonra Qazaxıstan, Azerbaycan ve Türkiye böyükelçileri tribunaya çağrıldılar. Qürur hissi ile vurğulamalıyam ki, Azerbaycan böyükelçisi Eldar Hesenovun heraretli çıxışı, ayrıca Qurultayı Azerbaycan prezidenti adından salamlaması ve türk gencliyinin bir sonrakı zirve görüşlerinden birinin Azerbaycanda keçirilmesi arzusunu dile getirmesi sürekli alqışlar ve şükranlıqla qebul edildi. Tesadüfi deyil ki, ayrı-ayrı türk dövlet, özerk dövlet ve topluluğundan gelmiş qatılımçılar fasile vaxtı bizi-Azerbaycan nümayende heyetinin üzvlerini böyükelçinin çıxışı münasibeti ile tebrik edirdiler. Yeri gelmişken açılış töreninde heyetlerin en çox ilgi gösterdiyi diplomatın Azerbaycan böyükelçisi olması diqqetimizden qaçmadı.

Qeyd edim ki, açılışdan hele bir gün önce Azerbaycan böyükelçisi Türkiye, Qazaxıstan böyükelçileri, Türkiyenin Köstence baş konsulu, Rumın dövletinin yüksek vezifeli temsilçileri, millet vekillerinin iştirakı ile qatılımçı heyetlerin başqanlarının ve Azerbaycan nümayende heyetinin, KİV temsilçilerinin şerefine verdiyi ziyafet vaxtı da böyükelçiliyimizin nece deyerler, Rumıniya toplumunun, oradakı diplomatik missiyaların gözünde özel yeri olduğu açıq-aydın hiss olunurdu. Bu en azı bize bele tesir bağışladı ve Rumıniyada olduğumuz müddet erzinde qenaetimizde yanılmadığımıza tanıq olduq.

XI Türk Dünyası Genclik Günleri ve Qurultayı münasibeti ile KKTC Cümhurbaşqanı Rauf Denktaşın, Türkiyenin dövlet naziri prof. Mehmet Aydının, Türk Dünyası Araşdırmalar Veqfi başqanı dr. Turan Yazqanın, Azerbaycan millet vekilleri-xalq yazıçısı Anarın, AVP Sedri Fezail Ağamalının, Azerbaycanda Atatürk Merkezi başqanı, prof.dr. Nizami Ceferovun, VHP sedri Sabir Rüstemxanlının qutlama mektubları oxundu, alqışlarla qarşılandı. Azerbaycanın birden bire dörd nüfuzlu millet vekilinin ilgi göstererek qutlamada bulunması faktı qatılımçıların diqqetinden doğal olaraq yayınmadı ve men fürsetden istifade ederek adıkeçen millet vekillerimize sayğılarımı yetirir, iltifatlarına göre var olun deyirem. Yeri gelmişken AYB başqanı Anar, şair Sabir Rüstemxanlı, filoloq alim Nizami Ceferov, “Vektor” Uluslarası Elm Merkezinin başqanı, şair Elçin İsgenderzade, Yakutiya Yazıçılar Birliyinin başqanı, xalq şairi Moisey Yefimov qarşıda haqqında danışacağımız Türk Dünyası Genc Yazarlar Zirvesi-Dünya Genc Türk Yazarlar Birliyi Qurultayını qutlamağı da unutmamışdılar ve men bu hörmetli şexslerin her birine nazik diqqetlerine göre bir daha sayğılarımı yetirirem. Türkiyeden prof. dr. Yaşar Kalafat, Türkiye Yazarlar Birliyi Genel Sekreteri Yaqub Deliömeroğlu, Rumıniyadakı soydaşlarımızdan “Tuna mektubları”nın baş yazarı Gülten Abdula, şair-çevirmen, araşdırıcı Gülben Akmola, Tatar “Azatlık” teşkilatının başqanı Talqat Ehmedişin, Türkiyenin tanımış qelem adamları Kamal Çaparaz, Arslan Bulut ve başqaları ise bilavasite Zirveye qatılaraq öz istek ve dileklerini iletdiler. Onlara da ayrıca teşekkürlerimiz var!

…Açılışın resmi hissesi başa çatdıqdan sonra Türk Dünyası Müzik Topluluğunun şahane çıxış salonu ayağa qaldırdı. Geceye damğasını vuran şerqi ise heç şübhesiz “Çırpınırdı Qara Deniz”di. Qara Denizin qıyısında toplaşıb da onun çırpınmasına könül vermemek, qırçın lepelerin sesini dinşememek olardımı?!. Rumıniya-Türkiye Ticaret Odası Yürütme Kurulu Başqanı Tamer Atalayın “Vaxt varıydı Qara Deniz kederden, derdden çırpınırdı, hesret qoxuyurdu, indi barış üçün, birlik üçün çırpınır” fikrini bu yerde xatırlatmasam günah olar...

Proqram gereyince her gün heyetlerin tanıtım gecesi keçirilirdi. Yene faktdan çıxış ederek demeliyem ki, Azerbaycan gecesi—quzeyli-güneyli genclerimizin bir araya gelerek hazırladığı gece her kesi ayağa qaldırdı. “Azerbaycan deyilende ayağa dur ki!..” söyleyib “Dövlet hini”mizi canlı oxumağımız, milli reqslerimiz seslendirilerken bir andaca her kesin qol qaldırıb sındırırdığını görmek ne xoş idi!.. Hele, hele Güneyli Muxtar Şemsin “Ayrılığ”ı… Bu barede her ne desem de o anlarda keçirdiyim hissleri tam olaraq ifade ede bilmeyecek. Sesine sağlıq Muxtarcığım! Yurduna ve bütövlüyüne qovuşasan!

***

“XXI yüzilde dinlerarası xoşgörü ve terrora qarşı barış dini: İslam” mövzulu konfransda edilen çıxışlar ne qeder dartışmalı, fikir ayrıcalığı ile sürse de dr. Yaşar Kalafat, fexri konsul Şavrel Meron, dr.Yaqub Deliömeroğlu ve b.-nın çıxışları öz universallığı ile seçilirdi ve açıqcası diger bütün çıxışların obyektiv meqamlarını içerirdi. Konfransdan çıxan sonuc bu ki, “İslam” adının “terror”la bir arada çekilmesi, guya bunların bir-birini tamamlayan ifadeler kimi işledilmesi yalnız ve yalnız bezi bedxah dairelerin heqiqeti görmezden gelmelerinin sonucudur ve gerçekliyi eks etdirmir. Terrorçunun dini ve ulusu olmur. Daha doğrusu her bir ulus terrorizimden eziyyet çeke biler ve bütün dövletler terrorizme qarşı birge addımlamağa borcludurlar. Terrorizme revac veren dövletler özleri bu-eyni aqibetden sığortalanmayıblar. Bu konfransda DGTYB baş katibi Aygün Hesenoğlunun ermeni terrorizmi barede dediyi faktlar, ireli sürdüyü mülahizeler de sanıram tesirsiz ötüşmedi.

Genc Türk Yazarları Zirvesi-Dünya Genc Türk Yazarlar Birliyi Qurultayının keçirildiyi gün bizim üzerimize daha böyük sorunluluq düşürdü. Çünki DGTYB Başqanlığı, Yürütme Kurulu Bakıda yerleşir ve bu da uluslararası birlik olsa bele qatılımçıların DGTYB-ni doğal olaraq bir Azerbaycan teşkilatı sifeti ile qebul etmelerine neden olmuşdur. Bu setirlerin yazarının son dörd ilde görülmüş işler barede hesabat xarakterli ve qarşıda duran görevleri içeren anaçıxışının teqdirle qarşılanması, DTGB Başqanlığı terefinden DGTYB-ye plaket sunulması, DGTYB başqanlığının yeniden Bakıda qalması her halda bizim Azerbaycanı nece temsil etmeyimizi ifade etmişdir deye düşünürem. Doğal olaraq bilirik: etdiklerimiz dilediklerimizin hamısı deyil!

Genc Yazarlar Zirvesinden neleri özetlemek olar?

- İlk sırada onu demeliyem ki, türk edebi gencliyinin nümayendeleri qarşılıqlı elaqelerin sıxlaşması, seferlerin teşkili, birge tedbirlerin keçirilmesi, bütün boylardan olan genc türk yazarlarının bir-birini daha yaxından tanıması kimi önerileri, bir yaradıcılıq ortamı-platform oluşdurulmasını uyğun görür ve DGTYB-nin bu yöndeki fealiyyetini alqışlayır;

- Genc yazarlar ortaq türk deyerlerinin tebliği, canlandırılması ehtiyacını qeyd edirler;

- Türksoylu xalqların gencleri hesab edir ki, edebiyyat, medeniyyet zaman-zaman bir-birinden ayrı düşmüş, bir-birine zidd ideoloji-siyasi mühitde yaşamış xalqlarımızın yaxınlaşmasında en önemli faktorlardan biridir;

- Genclik “Ortaq türk dili” ve “Ortaq türk elifbası” ideyalarının güncel olması, ancaq gerçeklikler ve dileklerimizin en uyğun şekilde biçimlenmesi ile sonuclanan bir ortamın yaradılması üçün fikir alış-verişini, bilimsel ve edebi araşdırmaları alqışlayır, buna derin ehtiyac olduğunu vurğulayır. Zirvede alınan qerarladan biri DGTYB-nin bu yönde çalışmalarda bulunmasının öngörülmesi oldu.

Bu meselenin zaman-zaman dartışıldığı ve çox keskin çıxışların bele olduğunu gözönüne alaraq demeliyem ki, türk edebi gencliyi türk dilinde çeşidli tarixi faktorlarla meydana gelmiş ferqliliklerin bir çatışmazlıq, üzüntü olaraq deyil bir doluluq, zenginlik olaraq deyerlendirlimesi görüşünü bölüşür. Genclik hesab edir ki, diller başlanğıcda ortaq bir qaynağa dayansa da, zaman içinde, özellikle coğrafi dağılma baş verdiyi, sert sınır ayrımları yarandığı ve bir çox türk xalqlarının başqa-başqa yabançı xalqlarla yaxın temasda olduğu vaxtlarda, habele iletişim pozuqluğu, yetersizliyi üzünden lehcelere, şivelere ayrılıb yeni özellikler qazanmışdır. Bu deyilenler vaxtı ile Orta Asiyada tek yazı dili olan türk dilinde bezi ferqlileşmelere neden olmuşdur. Artıq türkcelerin her biri ferqli edebi gelişmelere de sehne olmuşdur. Nezere alsaq ki, “Edebiyyat” malzimesi “dil”e dayanan bir müessise, bir varlıqdır, o zaman “Türk Dünyası edebiyyatı” qavramı da türk dili ile yaradılan edebiyyatı ifade etmekdedir. Ve bu edebiyyat erz etdiyimiz gelişmelerle XV yüzillikden beri meydana çıxan, şekillenen edebiyyatdır. Ondan önceki ortaq heyat aşamasında söylenen türküler, qoşmalar, mahnılar, dastanlar, atasözleri, bilmece ve d. türlü edebi ürünlerin hamısı aşağı-yuxarı ortaq sayıla biler.

Konkret önerilere gelsek, türk edebi gencliyinin sürekli iletişimini sağlamaq üçün DGTYB sitesinin en çağdaş boyutlarda yeniden qurulması, “Türkün sesi” antologiyasının özel saylarının (“Genc qırğız şeri”, “Çağdaş başqırd nesri”, “Saxa genclerinin sesi” ve s.) neşri, Qurultaylararası dövrde ayrı-ayrı türk dövlet, özerk dövlet ve topluluğunda güncel mövzularda konfrans ve simpoziumların keçirilmesi, aylıq “Türükün sesi” dergisinin neşri, Uluslararası “Füzuli şer yarışması”nın Esasnameye dayalı şekilde daha geniş qapsamda düzenlenmesi kimi meseleler dile getirildi, qerara bağlanması uyğun görüldü.

***

Genclik Günleri ve Qurultaynın ayrıca bir işçi günü komisyon toplantıları ve raporların hazırlanmasına ayrıldı.

“Dil-edebiyyat” komisyonunun öngördüyü meselelerin bir qismi DGTYB IV Qurultayında qaldırılmış meselelerle üst-üste düşdüyünden ve ya sesleşdiyinden onları tekrar etmirem. Bunların yanısıra komisyon toplantısına qatılan gencler hesab etdi ki,

- türk kültürüne aid temel eserlerin bütün Türk Dünyasına çatdırılması temin edilmelidir;

- qarşılıqlı teatr gösterileri düzenlenmelidir;

- türklerin yaşadığı coğrafiyalarda ve dünyanın çeşidli bölgelerinde türklere aid memarlıq ya da etnoqrafik eserlere yönelen tehdit ve texribatları önlemek üçün ortaq tepki verilmesi son derece önemlidir. Bu amacla YUNESKO kimi uluslararası quruluşların herekete keçirilmesi temin edilmelidir. Ayrıca, etnoqrafik eserlerin yanısıra türklerin yaşadıqları coğrafiyanın simgesi, tabu senedi yerine keçen memarlıq eserlerinin de ön plana çıxarılması gereklidir;

- türkcenin BMT dili olması üçün başvuruda bulunması qerarlaşdırılmalıdır.

- “İletişim” komisyonunda müzakire aparan genclerin fikrince, yalnız mexanik deyil, eyni zamanda fikri, ideolojik iletişim göz önünde tutulmalıdır;

- DTGB-nin “Bengü” bülteni aylıq qezete çevrilmelidir;

- türk gencliyinin aylıq fikir dergisinin neşrine (“Turan”) ehtiyac var ve bu ehtiyacı ödemek üçün uyğun formul tapılmalıdır;

- DTGB portalının hazırlanması ve üye teşkilatların elektron poçt qrupunun oluşdurulması öngörülür.

Ayrıca qeyd edim ki, XI Türk Dünyası Genclik Günleri ve Qurultayı artıq Avrasiya İletişimçiler Birliyinin qurulmasına qerar vermişdir. Onu da qeyd edim ki, İletişimçiler Birliyine DGTYB Uluslarası Koordinatoru, Kerküklü soydaşımız Şemseddin Kuzeçi başçılıq edecekdir. Şemseddin beye yeni görevinde uğurlar!

“Din” komisyonu raporunda ise din, mensubların menevi heyatlarını düzenleyen, toplumları bir arada tutan en önemli faktorlardan biri kimi deyerlendirilerek, “son dönemlerde yaşanan gelişmeler nedeni ile Türk Dünyası içerisinde de daha ciddi şekilde ele alınması artıq bir zorunluq halına gelmişdir” deye vurğulanmaqdadır. “Son dönemde qurulmağa çalışılan din-terror ilişgisi tehlükeli boyutlara yetişmiş ve Türk Dünyası üçün bir tehdit durumuna gelmişdir.” Eslinde “din” ve “terror” kelmelerinin bir araya gelmesi mümkün deyil. Odur ki,

- DTGB-nin hereket nöqtesi bütün dinlerin, aralarındakı ferqliliklere baxmayaraq insanlığın xoşbextliyini meqsed bildiyi ve heç bir terror eylemine vasite edilmeyeceyidir;

- Din ve inanc ferqliliklerinin çatışma mövzusu edilmesi, toplumu bir arada tutmaq ve barışı düşünen bu deyerlerin, ayrılıq ve gerilim vasitesi halına getirilmesi sadece dinin özünü yıpratmaqla qalmayıb, toplum içinde ciddi tehlüke yaradır;

- Türk Dünyası, içerisinde barındırdığı ferqli din ve mezhebleri, bir ulus olma ve xoşgörü baxışında eriderek bir doluluq, zenginlik ünsürü olaraq deyerlendirmekdedir.

Gencler hemçinin:

- Türk kültüründe böyük şekilde tesiri görülen Şamanizmin ortaq deyer kimi araşdırılması ve Türk Dünyası genclerinin birleşdirici ortaq motivlerimiz mövzusunda bilinclenmesinin temin edilmesi;

- Ortodoks xristiyan türklerin İstanbuldakı Türk Ortodoks patrikxanasına bağlanması ile ixtilaf halındakı ortodoks merkezlerinin mücadilelerinde ulusal ve dini haqları qoruma altına alına bilmesi;

- gerekli dini bilgilerin elde edile bilmesi üçün bir sitenin hazırlanaraq elektronik ortamda dini bilgi iletişiminin sağlanması;

- müselman türk xalqının azınlıqda olduğu ölkelerde soydaşlarımızın dini heyatlarını yaşaya bilme imkanlarını elde ede bilmeleri üçün gerekli araşdırmaların aparılmasını öncelikle edilmesi gereken çalışmalar sayır.

“Ekoloji” komisyonunda çalışan arkadaşların fikrince çevre sorunları, günümüzde süretle artan ve içindekilerle birlikde dünyanı tehdit eden en böyük tehlükelerin başında gelmekdedir. Türk Dünyasını ilgilendiren sorunlar, özelde de Türk Dünyası üçün önlem alınması gereken boyutlara çatmışdır. Gencler hesab edir ki,

- Xezer Denizinin çevre sorunları uluslararası ve çox faktorlu bir özelliye sahibdir. Bu denizi çevreleyen ölkeler ve buranı besleyen Volqa, Ural, Kür(+Araz), Terek, Emba, Atrek ve Gürgan kimi çayların özleri ile getirdiyi zererli maddelerin ortaya çıxardığı çevre sorunları gözardı edilmeyecek boyutlara yetişmişdir. Xezer Denizi özellikle qıyısında (ve denizaltında) neft yataqlarının bulunması nedeniyle de çirklenmekdedir. Odur ki, denizin ekoloji sorunları çevre ölkelerinin uyğun dövlet orqanlarının qatıldığı zirve görüşünde ele alınmalı, görüşülmelidir;

- Aral Gölünün qurumasıyla verimli torpaqlar qurumaqda, böyük miqdarda duz tozu etrafa sepilmekde, bölgedeki iqlim deyişikliyi xesteliklere neden olmaqdadır. Bölge dövletlerinin çölleşmenin önüne keçe bilmeleri üçün birlikde ortaq maraqlar etrafında gereken tedbirleri müzakire etmesi ve uyğun addımlar atması vacibdir.

- Ermenistandakı Metsamor AES 1995-ci ilden yeniden fealiyyet göstermekdedir. Avropa Birliyi ve Uluslarası Atom Enerji Agentliyinin stansiyanın bağlanması yönündeki çağrılarını geri çeviren Ermenistan hökumeti, bölge dövletleri üçün böyük tehlüke yaradan stansiyanı işletmekde davam edir. Aktif zelzele bölgesinde yerleşmesi ve texnoloji baxımdan böyük tehlüke qaynağı olan AES, üstelik tehlükeli maddelerin Araz çayına axıdılması sonucunda Bakı (ve etrafında) içmeli suyun terkibine olumsuz yönden tesir edir;

- Qara Deniz hövzesi ölkelerinin en çox istifade edilen bir su yolu kimi bu denizin ekoloji sorunlarını müzakire etmesi gerekmekdedir;

- Çinin Doğu Türkistinda aparmaqda olduğu nüve ve kimyavi sınaqlar bölgenin ekoloji dengesini pozmaqda ve burada ölümle sonuclanan ciddi sağlıq üzüntüleri ortaya çıxarmaqdadır. Adıkeçen ölke bütün bu sınaqları türksoylu xalqların yaşadığı bölgede apardığı üçün qınanmalıdır;

- Xakasiyada 1985-ci ilden fealiyyet gösteren Sayanoqorsk Aliminium Zavodu böyük çevre ve demoqrafik sorunlar yaratmaqdayken zavodun yeni bir tesisinin de istismara hazırlanması bölgedeki durumun ağırlaşmasına sebeb olacaqdır;

- Qeyd olunan ve olunmayan sorunların eks olunduğu “ekoloji bilgi bankı”nın yaradılmasına ehtiyac var;

“Ekonomi” komisyonu “…eslinde ekonomi qalxınma olmadan siyasi müsteqillikden söz açmağın mümkün olmadığı”nı vurğulayır. Komisyon hesab edir ki,

- Türk Dünyası Ortaq Bazarının qurulması;

- bu bağlamda her türlü mal ve xidmetler Türk Dünyasının her yerinde gömrük, vergi ve d. sınırlandırma aparılmadan yerine yetirilmelidir;

- Türk Dünyasının öz içinde olduğu qeder diger ölkelerde de ixracata dönük ekonomi politikaları izlemesi, Türk Dünyası qalxınma bankının qurulması çox önemli olardı;

- Günümüzde artıq xammmadesi insan beyni olan sektorlar topluma hakim kesilmekdedir. Türk Dünyasının hem qısa, hem de uzun vadili ekonomi qalxınması üçün insan gücüne qoyacağı yatırım en karlı yatırım olaraq göze çarpmaqdadır;

- Türk Dünyasında ekonomi ilişgilerin gelişmesi üçün iletişim ve ulaşım sahesinde koordinasyon sağlanması ciddi önem daşımaqdadır;

- DTGB bünyesindeki Türk İş adamları Birliyi yeniden aktif hala getirilmelidir.

“İdman” komisyonunda çalışanların fikrince, idman insanların ruh ve bedeninin gelişimini sağlayan sosial bir aktivitedir. Özellikle türkler Orta Asiyada qonar-köçer bir heyat yaşarken kiçik-böyük, qadın-kişi her kes yaxşı at minmeyi, yaxşı ox atmağı bacarmışlar. İdman kültürünün toplumda yerleşmesi, toplumun düzenli idman etmesi hem sağlıqlı nesillerin yetişmesinde, hem de insanların heyatın çetinliklerine sinegerme yeteneyinin artmasına, belece türklerin bedeninin ve ruhunun daha qüvvetli olmalarına şeraiit yaratmış olacaqdır. DTGB:

- 1996-cı ilde bütün Türk Dünyasından idmançıların qatılımı ile gerçekleşdirilmiş Türk Dünyası Olimpiya Oyunlarının bundan sonra da düzenli olaraq keçirilmesini;

- Türkiyede her il düzenlelen Genclik Düşergelerinin bütün Türk Dünyasına şamil edilmesini;

- Türk dövlet ve özerk dövletlerinin dövlet idman siyasetinin yürüden orqanlarının ayrı-ayrı idman növleri üzre yarışların keçirilmesini temin etmelerini;

- Türkiyede açılan idman mekteblerinde azsaylı türk xalqlarından da yeniyetme ve genclerin oxumasınının temin edilmesini;

- ayrı-ayrı saheler üzre Türk Dünyası İdman Fedarasiyaları qurulmasını uyğun görmüşdür.

***

Genclik Günleri ve Qurultayı öz “son gün oturumu”nda Komisyon raporlarını müeyyen elave ve düzelişlerle tesdiq etdi. Bütün raporlar, habele tedbir haqqında geniş hesabat ayrıca kitab şeklinde “Türk Ocaqları yayınları” seriyasından neşr olunacaqdır.

Rumıniyada olduğumuz günlerden en yaddaqalanlarından biri heç şübhesiz Mecidiyye ve Babadağı ziyaret günümüz oldu. Xezerin doğusundan-Türkistandan qalxıb Qara Denizin batısına-Dobrucaya Yasevilik hikmetini çatdırmağa, qanadlı türk sözünü yaymağa, insanları Tanrının sonuncu Peyğemberinin gösterdiyi yola devet etmeye getmiş Sarı Saltuk Babanın, Anadoludan Dobrucaya keçmiş herbiçi ve fikir adamı Eli Paşanın qutsal “son evl”lerini ziyaret etmek ayrı bir alemdir, ayrı! Doktor Deliömeroğlunun ziyaretlerden dönmek üzereyken bir neçe saatlıq gezimize, ziyaretimize-açığı müselmanlı, xristiyanlı, şamanlı ve s. heç de hamımıza eyni cür tesir göstermemiş seferimize derin anlam veren, mena yükümlülüyü getiren Babadağdakı tarixi çıxışı heç vaxt yadımdan çıxmayacaq. Yaqub bey çıxışını sağ yumruğunu yuxarı qaldıraraq “Barmısız arkadaşlar?! Varmısız arkadaşlar?!” deye tamamlamışdı. Varıq, varıq! Yoxuq dememiz mümkünsüz! Böyük Turan Yolunda varıq! Çuvaşların sözüdür: “Vardıq, Varıq, Var olacağıq!”

Geziden sonrakı gün heyet başqanlarının çıxışları dinlenildi. Kerküklü, Güneyli soydaşlarımızın, Axıska türklerinin yanısıra Efqanıstan türklerini temsil eden intellektual gencliyin, Qazaxıstan, Başqırdıstan, Bolqarıstan ve Saxa genclerinin çıxışı daha mezmunlu, daha yetkin idi. Biz de öz növbemizde Azerbaycan nümayende heyeti adından çıxışı ederken respublikamızdakı ictimai-siyasi durum, Türk Dünyasına yönelik feaiyyetler, gencliyin qarşısında duran görevler ve s. barede fikrimizi bölüşdük.

***

Her Qurultay ve Genclik Günlerinde olduğu kimi bu defe de yekun sened-”Sonuc bildiri” qebul edildi. Bütün komisyon raporları ve Nümayende heyetlerinin adından edilmiş çıxışlarda ireli sürülmüş fikirleri, önerileri içeren bildiride Azerbaycanın erazi bütövlüyüne edilmiş qesd, Qarabağla bağlı aparılan uluslarası danışıqlar ve türk gencliyinin Azerbaycanın haqlı mövqeyini desteklediyini bildiren bendler, Azerbaycanda Atatürk Merkezinin açılmasını alqışlayan, böyük dövlet ve siyasi xadim Heyder Eliyevin vefatından duyulan kederi dile getiren bendler, Merkezi Azerbaycanda yerleşen Dünya Genc Türk Yazarlar Birliyinin fealiyyetini teqdir eden, “Ortaq türkce” ve “Ortaq elifba” mövzularını ehate eden bilimsel kitabların neşrini uyğun gören fikirler ve s. var idi. Şübhesiz ki, ermeni terrorizmi, işğal altında qalmış abidelerimizin taleyi de yaddan çıxmamışdı. Yeri gelmişken, biz bu mövzunu eks etdiren kitab, disk, dergi ve d. memulatları bütün tedbir boyu uyğun şexslere verir, Azerbaycan heqiqetlerini, medeniyyetimizi bacardığımız qeder tebliğ etmeye çalışırdıq.

***

Biz Genclik Günleri ve Qurultayının son günü Köstenceden ayrılıb Buxareste getdik. Yolumuz Tunadan-daha doğrusu Tuna üsünden salınmış köprüden keçirdi. Bir de baxdım ki, Yehya Kamal Bayatlının “Akıncı” şerini zümzüme edirem.

… Min atlı akınlarda cocuqlar kimi şendik,
Min atlı o gün dev kimi bir ordunu yendik,
Ağ tolğalı beylerbeyi hayqırdı ilerle,
Bir yaz günü keçdik Tunadan qafilelerle.

Sözüm ona biz Bakıya döner-dönmez at tolğalı, yaşıl ve qırmızı elbiseli beylerden teşkil olunmuş ünlü “Mehteran” takımı - türkün ezemetinin simgesi olan herbi ansambıl Bakının ermeni-bolşevik işğalından azad olunmasının 86-cı ildönümüne hesr olunmuş tentenelerde iştirak etmek üçün 1918-ci ilde babalarının keçdikleri yolla gösteride bulundular. Cocuqlar kimi şendik! Yarına umudumuz közerdi bir daha…

***

Buxarestde bizi böyükelçiliyimizin emekdaşları gözleyirdiler. Bu yerde böyükelçiliyimizin bize qürurlu anlar yaşadan bütün emekdaşlarına bir daha teşekkür ederken, Rumıniya böyükelçiliyimizi ziyaretim sırasında menim ilk defe bir Azerbaycan böyükelçiliyini ziyaretim olması sebebi ile ayrıca tesirlendiyimi de dilege getirmeliyem. Yeni-artıq Azerbaycanın mülkiyyeti olan yaraşıqlı binaya daşınmış böyükelçiliyimiz bizim gözümüzde Rumıniyadakı en böyük elçilik idi. Azerbaycan ve Azerbaycanı dünyanın dörd bir yanında leyaqetle temsil eden bütün diplomatlarımız var olsun!

***

…Buxarest-İstanbul-Bakı… İstanbulu yene qaynayıb-daşan gördüm. Men Türkiyeye her seferimde özümçün bir fikri yeqinleşdirirem ki, Türkiye sınırına sığmır. Men bütün çatışmayan cehetlerle, yaşanan sorunlarla yanaşı türkün üfüqügenişliyine, böyük geleceyine delicesine inanıram. Mence bir İstanbullu, bir Türkiyeli İstanbulda, Türkiyede menim ve elece de Türkiye dışından geden bir başqa Turan sevdalısı qeder tesirlene ve duya bilmez o Olacağı. Nece ki, biz bezen Bakını respublikamıza gelmiş xoşgörülü insanların heyranlığını, nece dördgözle, az qala her gördüklerini bebeklerine, beyinlerine, köçürürmüş kimi baxmalarının tanığıyıq.

…Buxarest-İstanbul-Bakı… Bu bizim son uçuş xettimiz idi. Son-helelik son-Yarınlar qabaqdadır. Biz Qurultayları “son” üçün deyil “başlanğıc” üçün keçiririk. Her qurtaran Qurultay yeni Qurultayın temelini oluşdurur! Yeni Başqanlar toplantısında, yeni Qurultayda-Azerbaycanda, Qaqauz Yerinde… görüşenedek!

Yarınlara şükür!

Ekber QOSHALI

http://www.azerhasret.com/modules.php?name=News&file=article&sid=227